Απειρωτάν

 Η προσφορά των Ηπειρωτών Ευεργετών στην πατρίδα μας και ο χαρακτηρισμός τους ως Εθνικοί Ευεργέτες.
(του κ.Κωνσταντίνου Τσιάντα,  Προέδρου του Συλλόγου Ηπειρωτών Κοζάνης).
 
Ο  Θουκυδίδης αποχαιρετώντας  τους νεκρούς του πολέμου έλεγε   ότι σε ανθρώπους που στάθηκαν στη ζωή τους γενναίοι με έργα, με έργα   πρέπει  να εκφράζονται και οι τιμές που τους αρμόζουν.             
                                                                                     
Κάπως έτσι κι εμείς ως  Σύλλογος Ηπειρωτών Κοζάνης με την σημερινή μας εκδήλωση στην οποία συμμετέχουμε ως συνδιοργανωτές με την Περιφερειακή ενότητα Κοζάνης θα σας παρουσιάσουμε σήμερα έναν οπτικοακουστικό δίσκο που δημιουργήσαμε κι αφορά τη ζωή και την προσφορά Ηπειρωτών Ευεργετών οι οποίοι έχουν ανακηρυχθεί από την Ελληνική Βουλή Εθνικοί Ευεργέτες.
Και τούτο γίνεται σήμερα όχι τυχαία . Η 30η  Σεπτεμβρίου έχει ορισθεί για όσους δεν το γνωρίζουν ημέρα μνήμης των Εθνικών Ευεργετών.
 

Η πρωτοβουλία μας αυτή δεν είναι η πρώτη.
Πριν από δέκα  χρόνια μοιράσαμε σε όλα τα σχολεία της πόλης μας ένα βίντεο που δημιούργησε η Πανειπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος.
Στη συνέχεια εδώ και μια πενταετία φροντίζουμε να κρατάμε ζωντανή στη μνήμη μας την ημέρα αυτή είτε με άρθρα μας στον τοπικό τύπο είτε με διάφορες άλλες δράσεις μας.
Στο διαδικτυακή μας σελίδα στη διεύθυνση : www.syllogosipirotonkozaniσ.gr  και στο ιστότοπο του ευρετηρίου για τους Ηπειρώτες Ευεργέτες έχουμε δημιουργήσει ένα ηλεκτρονικό βιβλίο σχετικά με την ζωή και το έργο τους.
Πριν δύο χρόνια με την επιχορήγηση της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης και με την συνδρομή του Αντιπεριφερειάρχη κου Σόκουτη, τον οποίο και δημόσια ευχαριστούμε, δημιουργήσαμε και διανείμαμε σε όλες τις σχολικές βιβλιοθήκης της Περιφερειακής μας Ενότητας έναν οπτικοακουστικό δίσκο με στοιχεία από την ζωή , το έργο και τις διαθήκες των ανθρώπων αυτών.
 
Φιλοδοξούμε να καθιερώσουμε και τούτο μάλιστα αποτελεί μια ανοικτή πρόταση απέναντι στη Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης την πρώτη Κυριακή που θα ακολουθεί την 30η Σεπτεμβρίου κάθε έτους  (εκτός κι αν τούτη συμπίπτει με την ημέρα της Κυριακής) την τέλεση ενός μνημόσυνου στο μητροπολιτικό ναό της πόλης μας για όλους εκείνους τους ευεργέτες και τους  δωρητές της πατρίδας μας,  από όπου κι αν κατάγονται ανεξάρτητα από το ύψος της δωρεάς του και τον προορισμό της αγαθοεργίας τους,
 
Γιατί είναι πολύ σημαντικό να φέρνει κανείς στη μνήμη του και να τιμά τους ανθρώπους που πρόσφεραν στο σύνολο.                                      
Εξάλλου, η μνήμη είναι ο ομφάλιος λώρος που τροφοδοτεί και στερεώνει την πορεία μας ως λαού, ιδιαίτερα σήμερα που σημειώνεται μια ρήξη με το παρελθόν και μια ανατροπή,  μια  «κοινωνική αταξία» θα την έλεγα,  η ισορροπία της οποίας δεν φαίνεται προς το παρόν να αποκαθίσταται.       
 Πόσο μάλιστα που η αναφορά αυτή στη μνήμη δεν στέκεται  επ’ ουδενί  εμπόδιο στην πρόοδο και στο καινούργιο, όπως θα μπορούσε ίσως να ισχυρισθεί κανείς.                                
        Αντιθέτως, για την  σύνθεση των πολιτισμών και τη δημιουργική γονιμοποίησή τους, η αναφορά ή η γνωριμία με τη μνήμη αποτελεί τη βάση για το καινούργιο μόρφωμα.                                                                  
  Είναι το οξυγόνο και η ανάσα στη δημιουργία.
Δυστυχώς όμως η κοινωνία μας όλους  αυτούς τους ανθρώπους που διέθεσαν  το χρόνο τους κι  ολόκληρη την περιουσία τους, τους καρπούς μιας ζωής δεν έχει συνηθίσει, όχι μόνον εν ζωή, μα ούτε και μετά θάνατον, να τους τιμά και να τους αναγνωρίζει.
Αντί αυτού ο σύγχρονος άνθρωπος επηρεαζόμενος από τις  τρομερές τεχνολογικές επιδόσεις, συνεχίζει  να υποτιμά τις αξίες  και να δίνει –και αυτό είναι το ανησυχητικό - προβάδισμα στους ευκαιριακά λάμποντας αστέρες, οι περισσότεροι εκ των οποίων στερούνται ουσιαστικού πνευματικού περιεχομένου.
 Τους δίνει βήμα έκφρασης και τους καταξιώνει σε διαμορφωτές συνειδήσεων.
 Είναι ανάγκη, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της χώρας μας, να δώσουμε όνειρα και φως , στις τυφλές εκείνες δυνάμεις που αιχμαλώτισε η επιστήμη, για να γιομίσει αυτό το κενό που μας κάνει να νιώθουμε πως είμαστε ένα πήλινο παρελθόν.                                          Υπ’ αυτό το πρίσμα η τιμή στη μνήμη των ανθρώπων που ξόδεψαν τις δυνάμεις τους και τον πλούτο τους για το ανθρώπινο όνειρο ,είναι ένα ελπιδοφόρο μήνυμα στην άνυδρη πνευματικά εποχή μας.

Όλοι θα συμφωνήσουμε,  ότι είμαστε ή θα πρέπει τουλάχιστον  να είμαστε, όντα που επιβάλλεται να αναζητούμε στη ζωή νοήματα και υπό την έννοια αυτή ,μας δίνεται και η δυνατότητα να τοποθετήσουμε και τη ζωή μας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στόχων και σκοπών.

Μας απασχολούν το ίδιο, οι καταθλιπτικές και χαοτικές καταστάσεις που συναντάμε στη ζωή, μαζί με κείνες που δίνουν νόημα και κάποια αξία.
 Έτσι, ο ορατός και υλικός κόσμος δεν είναι ή δεν πρέπει να είναι και η μοναδική στόχευση.  Η ζωή είναι και κάτι πιο πέρα από αυτά.                                                                                             
Η κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων από αρχής,  συνδέεται με κινήσεις αλληλοβοήθειας προς το συνάνθρωπο, πρώτα προς το συγγενικό περιβάλλον και άμεσο κοινοτικό, για να επεκταθούν ευρύτερα στην κοινωνία και την ανθρωπότητα μετά , δημιουργώντας έτσι ένα πλέγμα σχέσεων, που διαπνέονται από φιλαλληλία και αγάπη προς το συνάνθρωπο.
 Είναι υπόθεση αιώνων η δημιουργία αυτής της αντίληψης,  το «εγώ», δηλαδή να φωλεύει στο «εμείς» και να σιγουρεύεται κανείς με την ιδέα, πως όταν ευτυχεί το σύνολο, μέρος αυτής της ευτυχίας απολαμβάνει και το άτομο.
Ο πρώτος επώνυμος ευεργέτης της ανθρωπότητας, γνωστός από τον τραγικό ποιητή της αρχαιότητας τον Αισχύλο ,ήταν ο Προμηθέας –Θα ήταν σίγουρα  και πολλοί  άλλοι ανώνυμοι που σήκωναν το χέρι βοηθείας στο συνάνθρωπό τους με πιο απλές ενέργειες.
 Και αν ο Προμηθέας βρίσκεται  στη σφαίρα της μυθολογίας η ευεργεσία  δεν άργησε να γίνει στην αρχαιότητα και κοινωνική πραγματικότητα  με τη θεσμοθετημένη μορφή των χορηγιών στην αρχαία Αθήνα, όπου υπήρξε  υποχρέωση  του κάθε  πλούσιου Αθηναίου πολίτη να καταβάλει τα έξοδα του χορού στο ανέβασμα δράματος στη γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων, άσχετα αν στην πορεία η λέξη έχασε εν μέρει το πραγματικό της νόημα και ντύθηκε με ξένο ένδυμα (σπόνσορας) και ο σκοπός της ταυτίστηκε με την διαφήμιση και την  προβολή.
Αλλά και η ευαγγελική ρήση υιοθέτησε κατεξοχήν αυτό το πνεύμα της προσφοράς στο συνάνθρωπο και την κοινωνία με τρόπο που συνοψίζεται στο:   «αυτός που ελεεί το φτωχό, δανείζει το Θεό».
                                                                                                                                                 
  Στο παραπάνω πλαίσιο κινήθηκαν με ανιδιοτέλεια, ψυχική ανωτερότητα και βαθύ αίσθημα προσφοράς και αγάπης για την πατρίδα και τον συνάνθρωπο ,πάρα πολλοί Ηπειρώτες ,  χωρίς να αγνοούμε και το σύνολο κι άλλων ευεργετών τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, οι οποίοι τοποθέτησαν  το «εγώ» στο «εμείς», ακουμπώντας στην  πατρίδα μας τον ιδρώτα της ξενιτιάς.
 Διέθεσαν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους  σε ένα σημαντικό κεφάλαιο  για την ύπαρξη ενός λαού,    αυτό της παιδείας, με σκοπό  την ανάταξη του γένους και την εδραίωση της νεοελληνικής αναγέννησης .
Διέθεσαν επίσης σημαντικά ποσά  και στην υγεία και στην κοινωνική πρόοδο.
     Η σκλαβιά και η ορεινότητα του εδάφους τους ώθησαν μακριά από την πατρίδα, έως  τις Ινδίες και την Αίγυπτο και σήμερα παντού. Η κυριότερη ασχολία τους είναι το εμπόριο που απέφερε σημαντικά κέρδη.
 
Ποιο είναι όμως το πορτρέτο του ευεργέτη;  
 Όλοι τους , είχαν ως μέλημα και μάλιστα κύρια φροντίδα,  αφενός μεν την προετοιμασία του γένους για την απελευθέρωση με τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών που θα την εγκαθιδρύσουν καλύτερα   και αφετέρου την ίδια την κοινωνία και την καθημερινότητά της.
Ο ρόλος που διαδραμάτισαν την περίοδο της απελευθέρωσης οι εθνικοί ευεργέτες ,ήταν καθοριστικός για τη μετέπειτα διαδρομή της Ελλάδας.                                                          Αυτό είναι εύκολο να το διαπιστώσει κανείς, αν αναλογιστούμε ότι :
-Υπήρξαν πρωτεργάτες στη σύσταση της Φιλικής Εταιρείας,
- Στις προτεραιότητές τους είχαν πάνω από όλα την πνευματική αναγέννηση του έθνους, γιατί πίστεψαν πως μόνο η παιδεία θα φέρει και τη λευτεριά.
-Στήριξαν την ίδια την επανάσταση στέλνοντας χρήματα για την κάλυψη του τεράστιου κόστους.
-Στήριξαν ακόμη το νεοσύστατο ελληνικό κράτος διαθέτοντας τεράστια χρηματικά ποσά.
-Στήριξαν επίσης τους ίδιους τους συμπατριώτες τους καλύπτοντας σημαντικές βιοποριστικές ανάγκες, χτίζοντας εκκλησιές πέρα από την έκφραση του θρησκευτικού συναισθήματος ή την κάλυψη των μεταφυσικών τους αναζητήσεων. Μερίμνησαν έτσι  για τη διατήρηση αυτού του συνεκτικού δεσμού, που κράτησε αναλλοίωτη τη θρησκευτική πίστη και μαζί με αυτή ,την κοινή προσπάθεια για την απελευθέρωση του γένους.    Σπάνια αναφέρονται στον εαυτό τους, τους αγώνες τους, τις περιπέτειες και τις πικρίες της ζωής,   «έζησαν αφανώς και εν χριστιανική ταπεινοφροσύνη».
Επέλεξαν, λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι ,την εργασία στην ξενιτιά, την αποταμίευση και διαχείριση του πλούτου που αποκτούσαν όχι για ατομικό όφελος.                                 Διαπνέονταν από αισθήματα πατριωτισμού και αγάπης προς τον συνάνθρωπο και σκέφτηκαν τρόπους να τον διαθέσουν για τις δυο παραπάνω περιπτώσεις.                                         
 
     Θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο  στο σημείο αυτό , να αναφερθούμε στους όρους που βρήκαν για να υλοποιήσουν την επιθυμία τους.                                                                
Οι λέξεις «Ίδρυμα», «Κληροδότημα», «Κληροδοσία», «Ελέη», «Δωρεά» είναι στο καθημερινό τους λεξιλόγιο και έχουν  έναν κοινό παρανομαστή.    
Την  προσφορά για το κοινό όφελος.

Σε όλα τα σχετικά Φύλλα των εφημερίδων του Κράτους στα οποία δημοσιεύονται οι εγκρίσεις για την ίδρυση οποιουδήποτε κοινωφελούς ιδρύματος, φαίνεται πως εκλαμβάνονται ως ταυτόσημες οι λέξεις « Ίδρυμα»  και « Κληροδότημα»  και με αυτές εννοείται εδώ ένα ιδιαίτερο νομικό πρόσωπο με αγαθοεργό, επιστημονικό    και  κοινωφελή σκοπό.                                                                                             
  Υπό την έννοια αυτή, παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, γιατί συμπληρώνουν ακριβώς ελλείψεις του επίσημου κράτους.                                                                          
Αναπτύσσεται  η έρευνα  και διαφυλάσσουν  πολύτιμα αρχεία για την ιστορική και εθνική μνήμη.     
 Επεκτείνονται στην περίθαλψη, την κοινωνική πρόνοια και γενικά στην ενίσχυση ατόμων με ειδικές ανάγκες (νοσοκομεία, γηροκομεία, παιδικοί σταθμοί, κτλ) ενώ δεν ξεχνούν να καλύψουν πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς.      
 
 Πολύ κοντά σε όλα αυτά  βρίσκεται και η έννοια της «κληροδοσίας» που γίνεται με ιδιόγραφη διαθήκη ή δημόσια  δωρεά και είναι η διάθεση  περιουσιακών στοιχείων χωρίς την έννοια της κληρονομιάς, γιατί κληρονόμος είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που πήρε ή δικαιούται να πάρει κληρονομιά.
Αλλά λίγη σημασία έχει, νομίζω, πως θα αποκαλέσουμε αυτή την ανθρώπινη, θεάρεστη και εθνικά ωφέλιμη πράξη των συνανθρώπων μας.
Αρκεί και μόνον μια απλή αναφορά σε μερικά από τα ονόματα και τα δημιουργήματά τους για να αντιληφθεί ο καθένας το μέγεθος του εγχειρήματός τους:
Ζάππειο, Αρσάκειο, Τοσίτσειο, Ακαδημία Αθηνών, Πανεπιστήμιο, Πολυτεχνείο, Αστεροσκοπείο, Εθνική Βιβλιοθήκη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο,  Παναθηναϊκό  Στάδιο, Σχολή Ευελπίδων, Ριζάρειος Σχολή και τόσα άλλα …
Αναλογίζεται κανείς πόσο σημαντική είναι η προσφορά αυτή στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος;
Δεν έχουμε το χρόνο να τα περιγράψουμε όλα αυτά και να αποδώσουμε έτσι την πραγματική διάσταση του φαινομένου,  ούτε και να αναλύσουμε τη σπουδαιότητα των κειμένων αυτών, εννοώ των διαθηκών και των συμβολαίων, πέραν της απλής ιστορικής αναφοράς τους.

Αλλά και πόσο πιο σπουδαία από όλα αυτά είναι η πνευματική προσφορά των σχολών που ίδρυσαν και λειτούργησαν στα Γιάννινα από το 17ο αιώνα, σε μια κρίσιμη περίοδο για τον Ελληνισμό,  και τα ανέδειξαν «πρώτα στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα».                                                                                    
Οι σχολές  Γκιούμα,  Μαρούτσειος, και  Καπλάνειος είναι χαρακτηριστικά  δείγματα με κορυφαία ίσως, όλων  αυτών   τη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων, που ιδρύθηκε το 1828 με τους αμέτρητους αποφοίτους της.
Το έργο εξάλλου των Ζωσιμαδών είναι τεράστιο.
Μετά την απελευθέρωση και τη στερέωση του πρώτου ελληνικού κράτους , η προσφορά τους στράφηκε  και προς άλλες δράσεις εξίσου χρήσιμες και  σημαντικές.         
 Κύριο μέλημα τους  παραμένει η φροντίδα για τους αναξιοπαθούντες συνανθρώπους τους, Η αγάπη τους για την παιδεία και τα γράμματα πέρα από την ενίσχυση των σχολείων επεκτείνεται  και στην επιβράβευση των καλύτερων μαθητών, στην εξέλιξη της επιστήμης και στη διευκόλυνση των νέων που θέλουν να σπουδάσουν.                       
   Προστίθεται η δημιουργία έργων υποδομής στην ιδιαίτερη πατρίδα τους,  η παροχή καλύτερης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και η αποκατάσταση των ανύπαντρων κοριτσιών εξασφαλίζοντας την απαλλαγή από το δυσβάστακτο βάρος της προίκας.          
Η οικονομική ενίσχυση των εκκλησιών και ο εξωραϊσμός τους συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς ενώ με τις διαθήκες τους, ως αγνοί ορθόδοξοι χριστιανοί,  ζητούν  την τέλεση μνημόσυνων για την ανάπαυση των ψυχών τους.
Τα Αγαθοεργά Καταστήματα ως συνέχεια του ταμείου των «Ελεών» που είναι το παλαιότερο καθίδρυμα που λειτουργεί στα Γιάννινα από τα τέλη του 18ου αιώνα, ενισχύουν όλους τους κοινωφελείς σκοπούς που αναφέρει ο Νικόλαος  Ζωσιμάς στη διαθήκη του.                                                          
 Στην πορεία το ταμείο των Αγαθοεργών ενισχύθηκε από πολλούς ακόμη ευεργέτες οι οποίοι κληροδότησαν σ’ αυτά σημαντικά περιουσιακά στοιχεία με τη μορφή κληροδοσιών και δωρεών. Σήμερα στα Γιάννινα υπάγονται τριάντα ενεργές κληροδοσίες και δεκαεννιά δωρεές.      
 Παράλληλα, λειτουργούν και τα επτά σχολικά συγκροτήματα ιδιοκτησίας των Αγαθοεργών τα οποία παραμένουν δωρεάν στο Ελληνικό Δημόσιο με τη μορφή χρησιδανείου.       
Η προσφορά αυτή είναι σημαντικότατη, αν αναλογισθεί κανείς ότι το 60% περίπου του συνόλου των μαθητών του Νηπιαγωγείου, Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου της πόλης των Ιωαννίνων στεγάζονταν σ’ αυτά.                                                                                                   
Στα αγαθοεργά καταστήματα  επίσης, υπάγεται και το Γηροκομείο Ζωσιμάδων το οποίο λειτουργεί πάνω από 150 χρόνια. Στην Πρέβεζα υπάρχουν περίπου τριάντα τέτοια κληροδοτήματα, στην Άρτα περίπου πενήντα και στην Ηγουμενίτσα περίπου δεκαπέντε.
 
Η Ηπειρωτική ευεργεσία, κυρίες και κύριοι είναι μια διηνεκής πράξη.                                                                                                      
Ασφαλώς υπάρχουν και σήμερα ευεργέτες και δωρητές.     
Πράγματι, η Ήπειρος ανέδειξε κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας και αργότερα τους πιο πολλούς αγαθοποιούς και τους ονομαστότερους τοπικούς και εθνικούς ευεργέτες και δίκαια αποκλήθηκε και για άλλους λόγους πανελληνίως «εύανδρος» γη.        
Το φαινόμενο αυτό συγκινεί και προβληματίζει.
 Η πολιτεία ως ελάχιστο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης και προς αυτούς και προς τους νεότερους, έχει χρέος να διασφαλίσει με τη φροντίδα της δυο πράγματα:                                                                  
- πρώτο τη μνήμη των ανθρώπων, αυτών συνδέοντάς την με την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό και
- δεύτερο την ομαλή λειτουργία όλων των κληροδοτημάτων και ιδρυμάτων, σεβόμενη σε κάθε περίπτωση τη βούληση του διαθέτη , σε συνδυασμό με τη συνδρομή της σχετικής νομοθεσίας.  
 
Δεν θα ήταν άστοχο να εργασθούμε όλοι μας, Περιφέρειες, Δήμοι , Σύλλογοι  και άλλοι φορείς τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε τοπικό επίπεδο και να δημιουργήσουμε  χώρους  επισκέψιμους από το ευρύτερο κοινό και προπάντων από τα σχολεία , με εκθέματα από τη ζωή και τη δράση αυτών των ανθρώπων, για να αποτελούν όλα αυτά πέρα από την έκφραση της ευγνωμοσύνης προς αυτούς , μια συνεχή υπόμνηση για τον  συνάνθρωπό μας και το έθνος,  έως ότου έρθει η ημέρα  εκείνη όπου σύμφωνα με τον  Γρηγόριο Ξενόπουλο  σε άρθρο του στην εφημερίδα «Αθηνά» με αφορμή το θάνατο του Εθνικού Ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή « …η πατρίς μας δεν θα έχει πλέον ανάγκη ευεργετών…».